Een open been of ‘ulcus cruris‘ is een wond aan het (onder)been die niet wil genezen. De wond is vaak met een geel beslag of met een korst bedekt. Soms is de wond bedekt met dode huid en bindweefselcellen die een zwart vlies vormen over de bodem ervan. Open benen komen heel veel voor, vooral bij ouderen die al langere tijd klachten hebben van de doorbloeding van de benen zoals bij diepe spataderen (medische term:‘chronische veneuze insufficiëntie’) of problemen met de slagaderen. Chronische veneuze insufficiëntie is de meest voorkomende oorzaak van open been. Deze informatietekst zal zich dan ook vooral hierop richten.
Wat is de oorzaak?
Om goed gezond te blijven heeft de huid voortdurend zuurstof en voeding nodig. Dit wordt door de kleine bloedvaatjes in de huid aangevoerd. Zodra om welke reden dan ook de toevoer van bloed naar bepaalde plekken in de huid sterk vermindert krijgt de huid onvoldoende bloed en sterft dan af. Op deze plek ontstaat dan een wond. Er zijn 2 soorten bloedvaten waar het mis kan gaan met de bloedvoorziening van de huid.
De slagaderen falen
Slagaderen brengen het bloed vanuit het hart richting de verschillende organen, waaronder de huid. Wanneer de slagaderen zijn vernauwd kan onvoldoende bloed in de huid gebracht worden. Vooral in de kleine slagaderen in de huid kan een vernauwing snel slechte gevolgen hebben voor de doorbloeding: kleine vaatjes hoeven maar weinig vernauwd te worden voordat de bloeddoorstroming in gedrang komt. Een belangrijke oorzaak voor slagadervernauwing is roken. Soms kan een slagadertje ook plotseling worden afgesloten door een bloedstolseltje. Dat noemen wij een embolie of huidinfarct. Beenwonden die ontstaan door problemen met de slagaderen zijn vaak bijzonder pijnlijk.
De aderen falen
In de normale situatie worden de zuurstof en de voedingsbestanddelen die via de slagaderen worden aangevoerd in de allerkleinste bloedvaatjes uit het bloed opgenomen om de huidcellen te voeden. Vervolgens wordt het bloed via de aderen weer afgevoerd naar het hart, dat het op zijn beurt het bloed weer naar de longen pompt zodat er weer zuurstof in wordt opgenomen. De kuitspieren in de onderbenen spelen een belangrijke rol in het afvoeren van het bloed richting hart. Bij elke samentrekking van deze spieren wordt bloed in de aderen omhooggestuwd. In de aderen bevinden zich klepjes die ervoor zorgen dat het bloed wel naar boven kan worden getransporteerd, maar niet naar beneden kan terugzakken. Op deze manier wordt het bloed bij elke stap die men zet stukje bij stukje richting hart geduwd. Wanneer de klepjes die het bloed tegenhouden stuk zijn zakt het bloed steeds weer terug in de benen en staat er een hoge druk op de kleine aderen, waardoor vocht uit de bloedvaten kan treden (dikke benen), de bloedvaten verwijd raken (spataderen) en er te weinig zuurstofrijk bloed naar de huid kan worden vervoerd (er is tenslotte een ‘opstopping’ van bloed omdat het zuurstofarme bloed niet wordt afgevoerd). Door dit zuurstoftekort kunnen de wondjes ontstaan.
Dit falen van de aderen wordt in het medisch jargon ‘chronische veneuze insufficiëntie’ genoemd. Centraal hierin staat het kapot zijn van de klepjes in de aderen. Dit zien we bijvoorbeeld na een thrombosebeen of na zwangerschap. De klachten van chronische veneuze insufficiëntie ontstaan vaak pas jaren na deze gebeurtenissen. Ook mensen die vanwege bv. hun beroep veel staan of zitten en daarbij dus de kuitspieren niet gebruiken lopen een grote kans om klepbeschadiging te krijgen. De hierboven beschreven afwijkingen in het aderlijke systeem zijn meestal van blijvende aard. Als de kleppen in de aderen eenmaal kapot zijn, kunnen ze (vooralsnog) niet meer worden hersteld.
Wat zijn de klachten bij chronische veneuze insufficiëntie?
- een moe, zwaar gevoel in de benen
- vocht in de benen
- spataderen
- aan de voetrand (‘corona flebectatica’)
- aan de (onder)benen
- veranderingen aan de huid
- bruine verkleuringen
- eczeem aan de onderbenen
- slecht doorbloedde, witte, tere huid (‘atrophie blanche’)
- open been (‘ulcus cruris’)
Zwachtelen
Een zeer belangrijkste element in de behandeling van het open been door chronische veneuze insufficientie is de bloedafvoer vanuit het been naar het hart bevorderen. Dit leidt tot vermindering van druk in de bloedvaten, vermindering van het oedeem en daardoor een verbetering van de doorbloeding van de huid. Deze speciale zwachtels geven bij staan en lopen een druk op het been, terwijl deze druk ‘savonds wegvalt. De zwachtels worden aangelegd door dermatologische verpleegkundigen op de polikliniek dermatologie. In de regel wordt het zwachtelen ook uitgevoerd door wijkverpleegkundigen. Belangrijk is dat de patient goed blijft lopen, zodat het oedeem door de kuitspieren actief wordt afgevoerd richting hart. Het verband blijft in de regel 4-7 dagen zitten. Als alternatief voor zwachtelen kan soms een verbandkous een uitkomst zijn. Bij wonden die veroorzaakt worden door een falend slagadersysteem mogen niet- of slechts zeer mild gezwachteld worden om te voorkomen dat de bloedaanvoer nog verder in de knel komt.
Preventie
Door de volgende maatregelen wordt het risico op een nieuw open been sterk verkleind:
Elastische kousen Om te voorkomen dat er na genezing van het open been dat is veroorzaakt door chronische veneuze insufficiëntie opnieuw wondjes ontstaan, is het belangrijk een elastische (‘steun’-) kous te dragen. De kousen nemen de functie dat het verband had tijdens het genezingsproces, over. Het bevordert de terugstroom van bloed uit de benen naar het hart. De kousen moeten trouw gedragen worden en elke 6 maanden worden vervangen.
Beweging Veel beweging is erg goed, vooral ‘duursporten’ waarbij de benen veel gebruikt worden zijn aan te bevelen, zoals wandelen, fietsen en zwemmen. Bij het fietsen en wandelen dient de kous gedragen te worden voor het optimale effect.
Goed schoeisel Comfortabele schoenen zijn belangrijk. Hoge hakken zijn onverstandig omdat die de functie van de spierpomp belemmeren. Voorkom lang staan en zitten met de benen omlaag.
Behandeling in de toekomst.
Kunstkleppen in de aderen . Momenteel is men, vooral in Engeland, actief met experimenten op het gebied van kunstklepjes in de aderen. Ook wordt onderzoek gedaan naar transplantatie van klepjes en zijn er experimentele behandelingen waarbij geprobeerd wordt aderklepjes die slechts gedeeltelijk stuk zijn weer functioneel te maken. Het is niet onwaarschijnlijk dat in de loop van dit decennium de eerste routinebehandelingen op dit gebied zullen worden uitgevoerd. Tot die tijd is het dragen van elastische steunkousen de enige remedie.
