Decubitus is ernstige beschadiging van de huid als gevolg van permanente druk op-, en verminderde bloedvoorziening in een bepaald huidgebied. Decubitus is een veel voorkomende complicatie bij mensen die om een andere reden in het ziekenhuis of verpleegtehuis zijn opgenomen. Decubitus is een ernstige, in sommige gevallen levensbedreigende complicatie, van ziekenhuisopnames. Decubitus ontstaat meestal al in de eerste 2 weken van de ziekenhuisopname.
Hoe ontstaat decubitus?
Decubitus treedt vooral op in situaties waarin mensen langdurige bedrust moeten houden of om andere redenen zeer lang in een houding blijven liggen of zitten. De decubitus treedt op waar de huid over een relatief naar buiten stekend deel van het bottenstelsel ligt. Bij langdurig ‘mangelen’ van de huid tussen het bot en het bed ontstaat plaatselijk zuurstoftekort in de huid en het onderhuidse bindweefsel. Als deze toestand langer bestaat gaat het weefsel dood: dit noemt men necrose. Het dode huidweefsel en onderliggende bindweefsel verdwijnt en een (vaak diepe) wond is het gevolg. Een dergelijke wond wordt een ulcus (zweer) genoemd. Bekende (en beruchte!) decubitusplekken zijn de stuit, de hielen van de voeten, de enkels, de ellebogen en de heupen en het achterhoofd.
Hoe ziet decubitus eruit?
Decubitus kan in enkele gradaties van ernst worden ingedeeld:
Stadium I
Het allereerste begin van decubitus wordt gekenmerkt door een rode vlek op de huid. Belangrijk is dat de roodheid niet kortstondig verdwijnt als met de vinger druk op de huid wordt uitgeoefend. Hoewel het nog niet duidelijk zichtbaar is, is in dit stadium al veel schade toegebracht aan het huidweefsel.
Stadium II
In dit stadium wordt de eerste ernstige schade zichtbaar. Deze bestaat meestal uit een met bloederig vocht gevulde blaar of een droge, zwart gekleurde opperhuid. Ook kunnen in dit stadium zeer oppervlakkige zweren ontstaan. Belangrijk is dat in dit stadium alleen de opperhuid en een deel van de lederhuid in het decubitusproces betrokken zijn.
Stadium III
Nu is de gehele dikte van de huid afgestorven en vaak ook een deel van het onderhuidse vetweefsel. Er bestaat nu dus een diepe zweer. De spieren onder de huid zijn echter nog niet door decubitus aangetast. Het afgestorven huidweefsel is geel of zwart van kleur.
Stadium IV
In dit stadium is er ook sprake van aantasting van de spierweefsels. Er zijn nu zeer diepe wonden ontstaan (soms centimeters diep!). Vaak is de zweer veel groter dan op het eerste gezicht lijkt. Er is dan sprake van holtevorming en ondermijning van de huid. Een gat in de huid van enkele centimeters kan soms de ‘toegang’ zijn tot een vele centimeters grote holte die tot ver onder de huidranden van de zichtbare opening doorloopt.
Kan uiterlijk decubituswond misleidend zijn?
Bij het indelen van decubitus in verschillende stadia moet rekening worden gehouden met het feit dat het aan het oppervlak zichtbare defect slechts maar een fractie van de werkelijke weefselsterfte verraadt. Een klein wondje aan de oppervlakte kan slechts het ‘kratertje’ zijn van een enorme ‘vulkaan’ van problemen onder het huidoppervlak. Voor het maken van een goede inschatting van de ernst van de decubitus (en als essentiële eerste stap in het genezingsproces) zal de behandelend arts deze vulkaan dan ook goed openmaken en inspecteren.
Welke factoren kunnen decubitus verergeren?
Decubitus kan bij iedereen op elke leeftijd ontstaan. Langdurige bedrust met weinig positieverandering (maar bijvoorbeeld ook lang in een houding in de stoel zitten!) speelt altijd de belangrijkste rol. De volgende factoren kunnen het decubitus-proces versnellen of verergeren:
- niet-adequate verpleging
- te weinig assistentie met ‘verliggen’, schuiven met de patiënt over het matras.
- incontinentie voor ontlasting of urine
- door verweking van de huid krijgt decubitus eerder kans om toe te slaan
- verminderd gevoel in de huid
- de patiënt kan zelf niet tijdig pijn aan de beginnende decubitusplekken aangeven.
- bewusteloosheid van de patiënt
- onvoldoende voedingstoestand
- patiënten met (dreigende) decubitus hebben vaak extra eiwitten en andere dieet-verrijking nodig
- bacteriële infectie van de huid
Waarom is decubitus zo gevaarlijk?
Decubitus zweren genezen vaak traag. In de zweren kunnen bacteriën gaan groeien die relatief eenvoudig de bloedbaan kunnen bereiken. Wanneer bacteriën in de bloedbaan terecht komen kan een bloedvergiftiging (sepsis) ontstaan. Dit is een levensbedreigende complicatie bij decubitus, vooral bij mensen met een verlaagde weerstand (bijvoorbeeld door de aandoening waar de patiënt oorspronkelijk voor was opgenomen). Bacteriën kunnen ook het onderliggende bot infecteren, hetgeen soms kan leiden tot verlies van bepaalde botstructuren en een nog grotere kans op bloedvergiftiging.
Hoe wordt decubitus behandeld?
Wanneer decubitus wordt ontdekt dient direct overgeschakeld op de optimale verzorgtechnieken (zie bij voorkomen van decubitus). Extra aandacht wordt besteedt aan het matras, de voeding en de lighouding van de patiënt. De lokale wondbehandeling kent enkele principes:
- verwijdering van de necrose
- grote dode weefselstukken worden operatief verwijderd. In de praktijk betekent dit vaak dat het dode weefsel met een schaar wordt weggeknipt.
- Grote, diepe wonden moeten vaak door de plastisch chirurg worden gesloten. Vaak word hiervoor gezond, vitaal en goed doorbloed weefsel (huid, spier) dusdanig verplaatst dat het gezonde weefsel de wond sluit.
- oppervlakkig geel beslag kan soms met necrose oplossende zalf worden verwijderd
- hypochloriet-oplossing wordt gebruikt voor hele ‘vieze’, diepe decubituswonden met veel dood weefsel. Gaasjes gedrenkt in deze oplossing worden meerdere keren per dag in de wond gebracht.
- bestrijden van infectie
- voldoende eiwitrijke voeding
- activeren van weefselherstel door speciale wondverzorging. Het type wondverzorging is sterk afhankelijk van de ernst van de decubitus wonden
- decubitus graad I en II
- hydrocolloid pleister (dit beschermt de huid en zorgt voor een gezond wondmilieu)
- decubitus graad III
- behalve hydrocolloid pleister kan ook in sommige gevallen vacuum-therapie worden toegepast. Door het vacuumzuigen van de wond wordt de wondgenezing gestimuleerd
- toepassing van speciale anti-decubitus matrassen die de druk op het wondgebied opheffen. In ernstige vormen van decubitus worden vaak speciale luchtmatrassen gebruikt, waarbij de drukpunten van het lichaam (de stuit, hakken) automatisch worden ontlast.
Voorkomen is beter dan genezen
In veel ziekenhuizen en verpleegtehuizen wordt er tegenwoordig veel aandacht besteed aan het voorkomen van decubitus. Toch blijft decubitus een enorm probleem, en helaas blijkt achteraf vaak dat een belangrijk deel van deze problematiek toch voorkomen had kunnen worden. Om het anti-decubitus beleid vorm te geven bestaan er in vele instellingen ‘decubitus-teams’ die meestal bestaan uit verpleegkundigen, dermatologen en vaak een speciale decubitusconsulent. Deze teams proberen specifieke knelpunten binnen de decubituszorg in die instelling op te lossen. De aanbevelingspunten volgen vanzelf uit het bestuderen van de verergerende factoren (zie boven). Belangrijke aanbevelingen zijn:
- de patiënt veel laten bewegen of tenminste steeds een andere lighouding aan laten nemen.
- zorg voor goede voeding
- bestrijdt huidinfecties tijdig
- zorg tijdig voor een adequaat ‘anti-decubitus matras’
