littekens

Iedereen heeft wel één of meerdere littekens aan de huid. Meestal geeft een litteken weinig problemen. Bij sommigen kan een litteken afhankelijk van het uiterlijk, de grootte en de lokalisatie, leiden tot ernstige cosmetische en psychosociale problemen.

Hoe ontstaat het litteken?

Een litteken ontstaat wanneer de huid zich hersteld na een huidbeschadiging als gevolg van een ongeval, huidziekte of een operatie. Hoe meer de huid is beschadigd, hoe langer is het genezingsproces en hoe groter is de kans dat er een cosmetisch storend litteken ontstaat. Het type litteken dat na een verwonding van de huid is afhankelijk van:

• het type verwonding of huidaandoening
• wanneer een huidafwijking chirurgisch wordt verwijderd en vervolgens wordt gehecht, zal een heel ander type wond ontstaan dan wanneer er niet wordt gehecht en de wond vanzelf dicht moet groeien. Littekens van chirurgische ingrepen zijn weer heel anders dan die ontstaan na bijvoorbeeld acne.
• de plaats op de huid
• de huid van de borst is berucht voor het maken van dikke (hypertrofische) littekens en keloid. Littekens na chirurgische ingrepen in het gezicht genezen vaak zeer fraai.
• de aanleg voor het maken van bepaalde littekens.
• Sommige mensen hebben aanleg voor het maken van hypertrofische littekens. Soms is deze aanleg erfelijk. Littekenvorming is ook rasgebonden: Afrikanen hebben vaak een sterke neiging tot het maken van hypertrofische littekens.

Factoren die van invloed zijn op littekenvorming:

1. De leeftijd
   De wondgenezing duurt langer bij de oudere huid. De jongere huid echter, geneest sneller, maar heeft daarbij ook de kans om teveel “nieuw huid” te vormen; hierdoor kunnen er grotere en dikkere littekens ontstaan.

2. Erfelijke factoren en huidskleur
   Mensen met een gekleurde huid (bijv. negroïden of Aziaten) hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van abnormale littekens, zoals een keloïd.

3. Lokalisatie
   Een littekens dat gelegen is over gespierde en beweeglijke lichaamsdelen zoals, de (boven)rug, de schouders, en over de gewrichten kunnen gemakkelijker uitrekken waardoor het litteken wijder wordt en daardoor beter te zien.

4. Bijkomende wondinfectie

Wanneer de wond gecompliceerd wordt door een (bacteriële) infectie is de kans ook groter op een abnormaal litteken.

Wat zijn de verschijnselen?

In de meeste gevallen zal een litteken in het begin wat rood en dik eruitzien. Het kan echter tot 18 maanden na de huidbeschadiging duren vóórdat het geleidelijk wat smaller en minder opvallend wordt. Klachten van een litteken ontstaan wanneer het litteken:
– juist groter wordt
– rood, donker en verheven blijft
– ongemak veroorzaakt, gaat jeuken of pijn gaat doen
– een bewegingsbeperking veroorzaakt van een gewricht
– cosmetische bezwaren geef

Vormen

‘gewone’ littekens:

Bij de meeste mensen geneest een wondje zonder veel problemen. Wat overblijft is een pigmentloos strengetje of vlekje (afhankelijk van de aard van de beschadiging).

Atrofische littekens

Bij deze littekens is er sprake van een zeer dun laagje littekenweefsel. De littekens kunnen verzonken zijn in de huid of een ‘sigattenpapier’-aspect hebben. Als er meerdere zijn ontstaat er in de huid de bekende “putjes effect”. Dit type litteken ontstaat wanneer het normale genezingsproces wordt verstoord waardoor er onvoldoende nieuw huidmateriaal wordt aangemaakt. Bekend voorbeelden zijn de atrofische littekens bij acné en na waterpokken. Dit soort littekens worden wel gezien ook als restanten van huidbeschadigingen na infecties (virus, schimmel), chronische discoide lupus erythematosus, en na Rontgenbestralingstherapie.

Littekens na acne

Deze littekens zijn vaak diep in de huid gelokaliseerd (‘putjes’) maar zijn niet altijd echt atrofisch.

Hypertrofische littekens

Deze ontstaan bij overproductie van fibrineweefsel door bindweefselcellen in de huid, waardoor sterk verdikte littekens ontstaan. Het zijn dikke, roze strengen en plaques op de huid die circa 3 weken na de verwonding onstaan en in een periode van maanden tot een jaar voortdurend dikker worden. Een hypertrofisch (= Latijns, betekent “verdikt”) litteken komt meestal voor bij jonge mensen, met name na brandwonden en bij mensen met een donkere huid. Dit type litteken is meestal rood, verdikt en verheven en kan ook jeuk geven of pijn doen. Een belangrijk kenmerk is echter dat de grootte van het litteken niet de begrenzingen van het oorspronkelijke verwonding overtreft. Een hypertrofische litteken ontstaat meestal binnen enkele weken na de verwonding en kan spontaan genezen, hoewel dit soms jaren kan duren. Vooral de huid boven het borstbeen, de schouders, de nek en de oren is geneigd tot de vorming van deze hypertrofische littekens. Een aanleg tot het vormen van deze littekens is vaak familiair- of rasgebonden.

Keloid

Een keloïd kan op iedere leeftijd voorkomen, maar neigt eerder te ontstaan bij jongere mensen en bij mensen met een donkere huid. Het gaat hierbij om een abnormaal verdikte, onregelmatig gevormde rode tot donkergekleurde litteken dat groter is dan de oorspronkelijke verwonding. Een keloïd kan ontstaan na iedere vorm van huidbeschadiging, bijv. operatiewond, brandwond, vaccinaties, tatoeages, piercings of acné littekens . Een keloïd kan daarnaast ook spontaan ontstaan, zonder dat er een beschadiging van de huid is geweest. Keloid-littekens zijn eigenlijk een bijzonder soort hypertrofische littekens. Terwijl gewone hypertrofische littekens beperkt blijven tot de plaats van de verwonding, groeien keloiden over de grenzen van de verwonding heen, en kunnen zo betrekkelijk grote huidgebieden bedekken.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

Een litteken is meestal wel herkenbaar op het blote oog. Er hoeft geen huidbiopsie aan te pas te komen

Wat is de behandeling?

Veel behandelmethoden zijn in staat om het uiterlijk van een litteken te verbeteren door te veranderen aan de grootte, dikte, of kleur. De meeste behandelingen gebeuren poliklinisch tenzij er grotere littekens in 1 keer moeten worden gecorrigeerd. In dat geval is een kortdurende opname in een ziekenhuis noodzakelijk. Anno 2003 is het echter nog niet mogelijk om een litteken volledig te doen verdwijnen waarbij de oorspronkelijke “gave” huid weer terugkeert. Een belangrijk aspect in de behandeling is om samen met de behandelaar (dermatoloog of chirurg) te bepalen wat het einddoel is, dat wilt zeggen, wat de patiënt het meest stoort aan het litteken en dan in goed overleg de meest geschikte behandelmethode te kiezen.

Operatieve methoden

Litteken correcties

Bij de methode wordt het ongewenst litteken verwijderd waarna de normale huidranden opnieuw worden verbonden op een minder opvallende wijze. Zo kan een wijd litteken worden versmald en lang litteken worden verkort. Soms kan de ligging van het litteken worden gewijzigd waardoor het litteken “valt” in een natuurlijke huidlijn of in een rimpel. Littekencorrecties worden in de regel door een plastisch chirurg uitgevoerd.

Een andere factor die een litteken kan beïnvloeden is de richting van het litteken ten opzichte van de huidspanningslijnen. In het gelaat kan men deze duidelijk bekijken bij aanspannen van de gelaatsspieren. Verder zal het duidelijk zijn dat een wond gemaakt door een scherp mes ‘mooiere littekens’ geeft dan b.v. een scheurwond. Een verhoogde spanning op de wond bij sluiten geeft vaak een breed litteken. Het blijkt dat jonge mensen en kinderen door de hogere huidspanning meer kans hebben op littekenvorming dan oudere mensen.

Bij een littekencorrectie tracht men de vorm van het litteken te verbeteren. Ook al wordt een littekencorrectie met de grootste zorg en volgens de regels der kunst uitgevoerd, het uiteindelijk resultaat kan niet worden gegarandeerd. Na de littekencorrectie zal men er rekening mee moeten houden dat de littekens langere tijd dik, rood, jeukend en zelfs pijnlijk kunnen zijn. Sommige littekens worden op den duur breder dan men had verwacht.

Dermabrasie

Met behulp van een elektrisch apparaat (soort frees) kunnen bepaalde littekens weer gelijk worden gemaakt met de omgevende huid. De methode is vooral geschikt voor atrofische littekens na acné- of waterpokken. De wondgenezing duurt ongeveer 1 week. Kleinere littekens hebben maar 1 behandeling nodig. Wanneer het litteken diep en groot is zijn er meerdere behandelingen nodig. Het nadeel van deze methode is dat het uiteindelijk resultaat niet goed voorspeld kan worden.

Chemische peeling

Bij een chemische peeling wordt een stof aangebracht op de huid die de celdeling doet versnellen. Er treedt een soort “vernieuwing” op van de opperhuid. Als gevolg hiervan zal de behandelde huid gaan afschilferen. Hierdoor treedt er een egalisatie op van het huidoppervlak, waardoor het hierin aanwezige litteken minder opvalt. Deze methode is vooral geschikt voor oppervlakkige littekens, zoals acné littekens.

Laserbehandeling

Het behandelen littekens (en ook rimpels) met de laser wordt ook wel “resurfacing” of laserpeeling genoemd. Met behulp van lasertechniek kunnen bepaalde littekens minder opvallend worden gemaakt. Op dit moment is de meeste ervaring opgedaan met de CO2 laser. De werking van de CO2 laser is gebaseerd op waterverdamping. Ook andere typen lasers worden in diverse centra in Nederland met succes toegepast.

Niet operatieve methoden

1. Lokale injectie van corticosteroiden

Door het inspuiten van triamcinolon eventueel aangelengd met lidocaine is een beproefde, doch niet altijd succesvolle therapie. Eventueel kan het litteken vlak voor de injectie worden aangestipt met vloeibare stikstof. Lasertherapie met de Pulsed Dye Laser gecombineerd met inspuiting van triamcinolon kan succes geven wanneer andere therapieën falen.

2. Druk

Bij grote hypertrofische littekens kan druk op de littekens worden uitgeoefend m.b.v. een speciaal drukpak. De behandeling is vooral geschikt voor littekens op de borst of rug.

3. Siliconenpleister

Het aanbrengen van siliconenpleister kan het volume van een hypertrofisch litteken aanzienlijk reduceren. Het precieze werkingsmechanisme is niet bekend. De pleister kan de gehele dag door gedragen worden en blijft enkele weken tot maanden bruikbaar. Siliconen-gel: Siliconen kunnen ook in een vloeibare vorm aangebracht worden. Hierdoor sluiten de siliconen goed aan op de vorm en de oneffenheid van het litteken. Een goed voorbeeld hiervan is de zelfdrogende siliconen-gel Dermatix. Deze gel wordt tweemaal daags in een zeer dunne laag aangebracht. Na 5 minuten is de gel gedroogd en kan er make-up of kleding over worden aangebracht.

Duidelijk zal zijn uit bovenstaand verhaal dat een littekencorrectie een litteken minder opvallend maakt, maar dat het litteken nooit zal verdwijnen.

Voorkomen van littekens

Bij elke verwonding van de huid die tot in de lederhuid doordringt (of deze nu bij een ongeluk of ten gevolge van een chirurgische ingreep ontstaat) zal een litteken ontstaan. Het ontstaan van littekens is vooralsnog niet te voorkomen. Bij mensen van wie het bekend is dat zij een verhoogd risico hebben op het vormen van hypertrofische littekens dient er in de genoemde risicogebieden (borst, schouders, nek, oren) met extra zorg geopereerd te worden. Ten eerste dienen niet medisch-noodzakelijke ingrepen achterwege gelaten te worden. Indien chirurgie toch nodig is, is het van belang dat de chirurg de wond sluit met zo min mogelijk spanning op de wondranden, aangezien dit littekenhypertrofie in de hand werkt. Ook wondinfectie kan hypertrofie in de hand werken dus dient ook met zorg te worden vermeden.

In het buitenland worden patiënten met een verhoogd risico op hypertrofische littekens of keloïd soms vóór de chirurgische ingreep op de plek van de operatie bestraald met Röntgenstralen om het risico op hypertrofie te verkleinen. In Nederland is deze voorzorgsmaatregel niet gebruikelijk.